Wat bedreigt onze amfibieën?

Tekst en foto's Jelle Hofstra

Amfibieën zijn in staat om naar hun oorspronkelijke voortplantingswater terug te keren. Kikkers, padden en salamanders kennen dus een vorm van navigatie, maar het mechanisme hierachter is niet precies bekend. Duiven vinden bijvoorbeeld hun weg steeds weer terug door gebruik te maken van verschillende navigatiemethoden. Duiven bepalen hun richting door de stand van de zon. Daarnaast zijn er sterke aanwijzingen dat duiven gebruik maken van het magnetisch veld rond de aarde. Speelt dit ook een rol bij amfibieën? Er wordt ook beweerd dat de amfibieën aan de geur van de algen ruiken waar ze ooit geboren zijn. Misschien spelen ook bij de amfibieën verschillende navigatiemethoden een rol.

Achteruitgang padden

Het gaat niet goed met het overzetten van de amfibieën tijdens de 'paddentrek' aan de Poostweg in Beetsterzwaag. Er zijn jaren geweest dat er 3000 en 4000 dieren naar de overkant werden gebracht. Werden er in 2020 plm. 130 amfibieën in de emmers gevonden, in 2021 waren dat nog slechts rond de 80 dieren. In totaal werden er in 2021 landelijk 90.444 amfibieën overgezet en doorgegeven door de bij Padden.nu aangesloten werkgroepen. Dit betreft het laagste aantal sinds 2009. Wat de afname van de gewone pad betreft is het een landelijke trend.  De laatste 12 jaar is dit met de helft afgenomen. Zo zou klimaatverandering een rol kunnen spelen. Verder het verdwijnen van het leefgebied, de toename van het verkeer en dus aanrijdingen. Ook landbouwgif zou een rol kunnen spelen. Zo is vooral Roundup dodelijk voor koudbloedigen. De achteruitgang in de aantallen van de gewone pad in ons land komt overeen met tellingen uit Zwitserland en Engeland. De overige amfibieën in ons land zijn min of meer stabiel. Wat betreft de enorme achteruitgang van de amfibieën aan de Poostweg tast men nog volkomen in het duister. Het betreft hier niet alleen de gewone pad, maar ook de bruine kikker, de heikikker, de drie soorten groene kikkers en de kleine watersalamander. Vele scenario’s zijn al voorbijgekomen, zoals te warme winters, droogte, predatie ooievaars, aanleg nieuwe poelen, achteruitgang insecten en het opschonen van de paaiplek, in dit geval het Witte Meer.

Warme winters
Padden, kikkers en salamanders zoeken een overwinteringsplek op, waar het zo’n 4 tot 5 graden is. Hun hart klopt nog maar een paar keer per minuut, de stofwisseling staat zo goed als stil. De beestjes teren op het reservevoedsel dat ze in de zomer in het lichaam hebben opgeslagen. Zo komen ze normaal gesproken de winter door. Maar koude winters worden een zeldzaamheid. Het gevolg is dat de amfibieën door de hogere temperaturen actiever zijn en dus meer reservevoedsel verteren. De dieren raken verzwakt, wat uiteindelijk kan leiden tot de dood. Uit een Engels onderzoek naar de gewone pad blijkt dat de conditie van de vrouwtjes bij hogere temperaturen inderdaad afneemt. Gevolg is dat ze in het voorjaar minder eitjes leggen, want dat hangt af van de grootte van het vrouwtjesdier. Ook overleven minder padden de zachte winters. De exemplaren die het wel halen, zijn bovendien vatbaarder voor infecties. Wat voor padden geldt, is ook op de andere amfibieën van toepassing neem ik aan.

Droogte
Droogte is funest voor de larven van amfibieën. Vooral voor de soorten die later hun eitjes afzetten zoals groene kikkers. De kans is groot dat een groot gedeelte sterft als de ven of sloot droog valt. Dit geldt ook voor de kleine watersalamander, die tot in de zomermaanden hun eitjes afzet. Door de droogte is in 2019 het volledige Witte Meer droog komen te staan. Prachtig voor de vele reigers, ooievaars, er werd zelfs een zwarte ooievaar gesignaleerd, die allen een gedekte tafel vonden.

Predatie ooievaars
De Sweachsterwei tussen Beetsterzwaag en Lippenhuizen is Frieslands hotspot voor ooievaars. De afgelopen jaren broedden in de bomen langs deze weg en in de nabije omgeving meer dan vijftig ooievaarsparen. Reken in het begin twee jongen per nest, dan herbergt Beetsterzwaag op een gegeven moment een 200 ooievaars. Die kunnen o.a. heel wat prooien aan, waaronder veel amfibieën. Al zal dit minder voor de gewone pad gelden, omdat dit toch meer een schemering- en nachtdier is.

Aanleg nieuwe poelen
In de loop der jaren zijn nieuwe poelen gegraven ten oosten van de Poostweg. Er wordt gedacht dat de dieren daardoor de oversteek niet meer maken. Dat zou heel mooi zijn, maar van de pad is bekend dat het merendeel van de populatie terug keert naar de plek waar ze geboren zijn. Aangezien een pad wel 12 jaar oud kan worden in de vrije natuur, moeten er nog steeds tal van nakomelingen het Witte Meer bezoeken. Men zou dan verwachten dat de trek naar het Witte Meer over een flink aantal jaren geleidelijk zou afnemen. Een en ander heeft zich echter voltrokken in slechts drie jaren tijd. In 2022 is zelfs al helemaal geen scherm in de berm langs de Poostweg geplaatst'. Wel werd er 's avonds gecontroleerd, maar de trek is helaas nooit op gang gekomen en er werden slechts enkele dieren gesignaleerd. Wel zijn er aanwijzingen dat kikkers en padden lang niet altijd terugkeren naar hun geboorteplaats. De belangrijkste aanwijzing hiervoor is dat nieuwe, geschikte plekken zoals nieuwe tuinvijvers binnen één tot drie jaar gevonden en "bevolkt" worden.

Achteruitgang insecten
Amfibieën eten alleen bewegende prooien zoals wormen, larven, spinnen, naaktslakken, kevers, muggen, mieren, vliegen en andere insecten. Wetenschappelijk onderzoek in 2018 wees uit dat in Nederland het aantal insecten dramatisch afneemt. Op basis van metingen en analyses over de afgelopen decennia blijkt een afname van 54% (nachtvlinders) tot zelfs 72% (loopkevers). In deze studie zijn ook andere insectengroepen uitgebreid geanalyseerd. Naast de nachtvlinders en de loopkevers laten ook deze groepen een zorgwekkende achteruitgang zien. De resultaten zijn in lijn met eerder onderzoek naar Duitse natuurgebieden waaruit bleek dat in 27 jaar tijd 76% van de insecten verdwenen was.

Schonen Witte Meer
In 2014 is het Witte Meer ingrijpend opgeschoond. Het ven was  sterk verrijkt, waardoor plantengroei erg was toegenomen. In de loop der tijd was een vrij dikke (5–15 cm) organische laag van deels verteerd plantenmateriaal op de oorspronkelijk voedselarme zandbodem ontstaan, waardoor er in het ven een uitgebreide en welig tierende vegetatie aanwezig was. Door de ophoping van plantenmateriaal was het ven ook ondieper geworden en viel hierdoor in de zomer sneller droog. De geschoonde ven is daarna gevuld met uitsluitend grondwater. Er gaan stemmen op dat dit weleens de oorzaak kan zijn van de teloorgang. Zoals gezegd wordt beweerd dat de amfibieën aan de geur van de algen ruiken waar ze geboren zijn. Is door het opschonen en het inlaten van het grondwater deze algengeur verdwenen? Alle in het Witte Meer voorkomende amfibieën zijn overigens erg tolerant wat de waterkwaliteit betreft, uitgezonderd de heikikker die zijn eitjes niet ziet uitkomen in een water met een te lage pH-waarde.

Op al deze argumenten valt wel iets af te dingen. Waarschijnlijk is het een samenloop van omstandigheden. Wie het denkt te weten, mag het zeggen . . .